Johanna Borski, de krachtige weduwe in de Kennemerland

Johanna Borski leefde op haar geliefde en inspirerende landgoed Elswout, alwaar ‘Zoo veel mogelyk stilte en rust’.

Foto's: Onno van Middelkoop

Veel mensen kennen Johanna Borski niet en dat is toch vreemd. In 1816 immers, redde zij de Nederlandsche Bank en in 1824 de Nederlandse Handelsmaatschappij. In 1840 voorkomt zij dat de Nederlandse staat failliet gaat. Het Koninkrijk der Nederlanden wordt gered door het vermogen en de visie van deze krachtige weduwe. Johanna Borski behoort in alle geschiedenisboeken te worden genoemd. We zijn nieuwsgierig naar haar dagboek opdat wij haar beter mogen leren kennen; haar gevoelens en emoties als moeder en als weduwe en haar intuïtieve blik op zaken.

Johanna verbleef iedere zomer en, als het weer het toeliet, ook buiten het seizoen op haar landgoed Elswout, de parel van de Kennemerzoom. Deze interessante vrouw, met een later bewezen briljante visie op het bankwezen, stond aan de wieg van de 3 grootste Nederlandse banken van de 19e eeuw.

Op 10 maart 1816 voltekende de schatrijke weduwe Johanna Jacoba Borski-Van de Velde het aanvangskapitaal van de Nederlandse Bank, waarmee ze deze van de ondergang redde. Ook de huidige ABN AMRO heeft veel aan haar te danken: meerdere malen schoot zij de Nederlandsche Handel-Maatschappij en de firma Hope & Co, gelieerd aan de huidige ABN AMRO, financieel te hulp. Desondanks is haar naam in Nederland nauwelijks bekend.

Na de dood van haar echtgenoot, de rijke handelaar Willem Borski, beheerde zijn weduwe Johanna zijn nalatenschap. Gedurende de dertig jaar dat zij aan het hoofd stond van de firma Wed. W. Borski wist zij het vermogen flink uit te breiden. Tot op hoge leeftijd hield zij niet alleen de touwtjes van de firma, maar ook die van haar gezin strak in handen – zij was moeder van acht kinderen. Op beide fronten slaagde zij erin haar zaken efficiënt te organiseren. De firma Wed. W. Borski en het hele Nederlandse bankwezen van de negentiende eeuw hebben daarvan de vruchten geplukt.

Citaat uit ‘Johanna Borski. Financier van Nederland (1764-1846)’ van Geertje Wiersema.

Geboren als Johanna Jacoba van de Velde, maar beter bekend als Johanna Borski (1764-1846). Op 19-12-1790 trouwde Johanna van de Velde in Amsterdam met Willem Borski (1765-1814), bankier en makelaar in fondsen. Uit dit huwelijk werden 10 kinderen geboren, 2 kinderen overleden jong, 5 dochters en 3 zoons bereikten de volwassen leeftijd. Toen haar echtgenoot Willem Borski in februari 1814 op 49-jarige leeftijd overleed, waren haar kinderen nog minderjarig, op de 2 oudsten na.
Johanna besloot het bedrijf als de firma Wed. W. Borski voort te zetten samen met de procuratiehouder Johannes Bernardus Stoop, die al sinds 1790 bij de firma werkzaam was.

In die tijd mochten vrouwen volgens de wet niet optreden als vertegenwoordiger van hun eigen firma. Formeel kon zij dus geen leiding geven aan haar bedrijf. Vrouwen waren handelingsonbekwaam en werden niet geacht om op de beurs te komen.

Johanna was echter de drijvende kracht van de firma; zij nam de besluiten en had de touwtjes in handen, maar mannen moesten veelal de handtekening zetten. Zo zette zij haar zoon Willem en de heer Stoop in om haar zaken af te wikkelen. Het zou nog 100 jaar duren voor de handelingsonbekwaamheid voor getrouwde vrouwen werd opgeheven.

Visionaire en innovatieve investeerder
Johanna was een van de rijkste vrouwen in Nederland van de 19e eeuw. Zij verdiende heel veel geld, was eigenaar van een enorm terrein in de Kennemerduinen van Zandvoort, Aerdenhout, Overveen en Heemstede en bezat heel veel huizen in Amsterdam. Hoe bijzonder is het, dat een vrouw in die tijd door hard werken en doorzetten zo kon opklimmen naar zo’n belangrijke positie. Terwijl zij zich niet mengde in het sociale leven, niet naar de beurs kon en vanuit huis werkte, moet zij toch een sterk netwerk om zich heen hebben gehad.

Johanna durfde risico’s te nemen en investeerde in moderne en visionaire projecten. Zij wist precies op het juiste moment te handelen: te investeren, krediet te verlenen, aandelen te kopen, leningen te verstrekken aan Rusland, aan de VS, aan steden en staten en te investeren in plantages in Suriname en West-Indië.

Ook investeerde zij in het gebied van de Kennemerduinen en stond zij aan de wieg van het transportnet; in 1839 werd het eerste trein traject in Nederland, van Amsterdam naar Haarlem, voltooid. Johanna behoorde tot de eerste investeerders.

Eerherstel Johanna Borski
Het is betreurenswaardig dat Johanna Borski nog slechts in kleine kring bekendheid geniet. Wij pleiten ervoor dat Johanna Borski in ere wordt hersteld en de aandacht krijgt die zij verdient, zodat zij weer gekend zal worden, niet alleen in hoedanigheid van bankier, maar ook als Vrouwe van Elswout, de buitenplaats die zij met vaardige hand beheerde en waar zij ‘Zoo veel mogelyk stilte en rust’ vond, een rust die ook haar heeft geïnspireerd tot het doen van haar zaken.

Ria van Kleef

Bronnen:
W.J.J.C. Bijleveld, Brieven van, aan en over W. Borski I (1765-1814);

F.J.E. van Lennep, Een weduwe aan de Amsterdamse beurs;

1. Schous, Elswout Van buitenplaats tot wandelbos;
2. Wiersma, Johanna Borski. Financier van Nederland 1764-1846;

VPRO tv-serie ‘De IJzeren Eeuw’.

Schilderij in foto
Johanna Borski door Nicolaas Pieneman, (Museum van Loon Amsterdam). Een kopie van dit schilderij hangt in de Nederlandsche Bank.