Dammenafbraak, ecologisch herstel of een gevaarlijk fenomeen…

We zijn er dus al jaren mee bezig, maar is dat ook iedereen bekend? In Nederland krijgen we met de afbraak van meer dan 10 dammen ook de smaak van te pakken, terwijl we er nota bene jaren achtereen alles aan hebben gedaan om ons land met dijken en dammen optimaal tegen watermassa’s te beschermen.

Waarom doet men dit, vraag je je af…

“Wat zeg je nu? Afbraak van dammen? Daar is mij niets van bekend”, hoor je steeds vaker van mensen die prat gaan op eenzijdige berichtgeving. Als je je echter goed informeert, hoor en zie je dat er sprake is van het afbreken van dammen. En niet zomaar even een paar kleine dammetjes; nee, waarachtig niet, het gaat hier gewoon over grote, belangrijke bouwwerken die al jarenlang bescherming bieden tegen overstromingen. Men zegt dat dit goed is voor de natuur. Fauna, flora, totaal natuurbehoud, biodiversiteit zouden er een boost van krijgen en dus ook optimaal bijdragen aan een beter milieu. Milieudeskundigen en overheden ontkennen echter dat hierdoor juist overstromingen kunnen ontstaan. Maar als je de natuur echter zou kunnen vragen of ze graag nog een beetje extra water wil, denk ik niet dat ze enthousiast zal antwoorden.

De Internationale beweging van dammenverwijdering

De trend om dammen wereldwijd te verwijderen is in veel gevallen onderdeel van een brede internationale beweging die zich richt op de ecologische voordelen van het herstellen van rivierecosystemen. Organisaties zoals American Rivers in de VS en soortgelijke groepen in Europa, promoten het idee van ‘Dam Removal’ als een manier om de gezondheid van rivieren te bevorderen.
Wellicht heeft dit ook invloed gehad op de beleidsmakers in bijvoorbeeld Spanje. Ik vraag me persoonlijk echt af of die recentelijke extraordinaire Spaanse regenval alleen verantwoordelijk was voor alle ellende in bijvoorbeeld Valencia. Ook dáár in de buurt zijn er immers de nodige dammen afgebroken. Statistisch is echter ook bekend dat deze omgeving zo eens in de 5-6 jaar te kampen heeft met extra hoeveelheden water. Tja, en als je dan ook nog eens dammen in dat gebied afbreekt….

Ook in bepaalde streken in Italië heeft men eens in de zoveel tijd te kampen met wateroverlast, maar toch breekt men ook dáár dammen af om de natuurlijke omgeving en de biodiversiteit te herstellen als onderdeel van een brede Europese trend gericht op het herstellen van rivieren en ecosystemen.

Dichterbij huis

Maar kijk ook nog even wat dichterbij huis en constateer dat bijvoorbeeld Zuid-Limburg de laatste jaren toch ook regelmatig wordt getroffen door enorme wateroverlast. Zou dat echt alleen maar komen door overvloedige regenval? Persoonlijk heb ik daar mijn twijfels over, want ook in Limburg zijn er de afgelopen jaren dammen, dijken en waterwerken verwijderd voor ‘verbetering flora en fauna’.

Denk bijvoorbeeld aan:

1. Het Grensmaasproject (Nederlands Limburg) waar langs de Maas stuwen, dijken en andere obstakels zijn verwijderd om de rivier terug te brengen in haar natuurlijke staat met betere leefomstandigheden voor vissoorten als de zalm en de winde, maar die ook leiden tot nieuwe overstromingsgebieden die bijdragen aan biodiversiteit.

2. De aanpak van beken en rivieren zoals de Geul, de Jeker en de Dommel in zowel Belgisch als Nederlands Limburg met als doel de natuurlijke stroming te herstellen ten faveure van levenskansen van de bever en de ijsvogel en van natte natuurgebieden.

3. Verwijdering van dijken van de Demer- en Maasbekken in het in Belgisch Limburg waarbij voormalige overstromingsvlakten zijn teruggegeven aan de natuur, waardoor planten als dotterbloemen en dieren als amfibieën en watervogels kansen krijgen.

Het klinkt in dit kader misschien niet aardig en ook niet zo logisch, maar blijkbaar is toch het idee om de natuur meer ruimte te geven belangrijker dan het feit dat je huis onder water komt te staan en je je tuin regelmatig terugvindt in een rivier.

Kuilen in de duinen

In Nederland is er ook veel te doen over het afbreken van dammen. Kijk ook eens naar het graven van diepe kuilen in het duingebied en het herinrichten van rivieren. Iedereen zegt dat dit helemaal geen kwaad kan. Maar als je ziet wat er in andere landen gebeurt – waar de wateren niet langer netjes in hun bedje blijven, maar alle kanten op stromen – zou je toch wat achter je oren moeten krabben en krijg je misschien wel enige bedenkingen, hoewel milieudeskundigen, overheden en dammenafbrekers daar anders over denken.
Overstromingen, schade aan huizen en landerijen en doden en gewonden. Heeft de mens eigenlijk het recht om rivieren anders te doen lopen en in te grijpen in de natuur als dat kan betekenen dat huizen plotseling zwembadsuites worden. We weten allemaal dat de natuur altijd de sterkste is en als ze dit nodig acht, vroeg of laat ingrijpt.

Voordelen van het verwijderen van dammen:

1. Herstel van ecosystemen: Dammen blokkeren de natuurlijke stroming van rivieren, wat het leven in en rond de rivier schaadt, zoals vissen die niet kunnen migreren. Door dammen te verwijderen, kunnen ecosystemen zich herstellen en kunnen dieren hun oorspronkelijke leefgebieden weer bereiken.

2. Betere waterkwaliteit: Dammen zorgen vaak voor stilstaand water, wat leidt tot minder zuurstof en algenbloei. Het verwijderen van dammen verbetert de watercirculatie, wat de waterkwaliteit en het ecosysteem ten goede komt.

3. Lagere kosten en betere veiligheid: Veel dammen zijn verouderd en kunnen gevaarlijk zijn bij extreem weer. Het onderhouden van deze dammen is duur, daarom kiezen landen vaak voor het verwijderen ervan als een goedkopere en veiligere oplossing.

4. Betere overstromingsbeheersing: Zonder dammen kunnen rivieren beter omgaan met hoogwater. Ze hebben de ruimte om uit te waaien, wat helpt om overstromingen te voorkomen.

Conclusie voordelen

Deze redenen maken dat steeds meer Europese landen, zoals Frankrijk, Spanje en Nederland, actief kiezen voor het verwijderen van dammen. Het is een trend die past bij een bredere focus op ecologisch natuurherstel en het verduurzamen van waterbeheer.

Nadelen

1. Risico op Overstromingen: Zonder dammen kunnen rivieren sneller buiten hun oevers treden, vooral bij hevige regen of smeltwater. Dammen helpen het water te beheersen, dus het verwijderen ervan kan het risico op overstromingen vergroten. Het is belangrijk om andere maatregelen, zoals het versterken van dijken, erbij te nemen.

2. Minder water voor droge periodes: Dammen slaan water op voor tijden van droogte. Als een dam wordt verwijderd, gaat die opslag verloren, wat problemen kan geven met water voor landbouw, drinkwater of industrie in droge periodes.

3. Problemen met sediment: Dammen houden sediment vast, zoals zand en klei. Bij het weghalen van de dam kan dit sediment vrijkomen, wat het water troebel maakt, vissen verstikt en schade aan de natuur veroorzaakt.

4. Verlies van recreatie en werkgelegenheid: Veel dammen creëren meren voor recreatie, zoals varen en vissen. Het verwijderen van een dam kan deze activiteiten wegnemen en de lokale economie schaden. Ook kan het verlies van een dam met een waterkrachtcentrale zorgen voor minder duurzame energie.

5. Invloed op cultuur en geschiedenis: Sommige dammen hebben culturele of historische waarde. Het weghalen ervan kan leiden tot verlies van lokaal erfgoed en kan bij de gemeenschap zorgen of verdriet veroorzaken.

Conclusie nadelen

Al deze nadelen maken dat het afbreken van dammen niet zomaar gebeurt. Vaak worden risico’s nauwkeurig beoordeeld en worden er maatregelen genomen om de nadelige effecten te beperken, bijvoorbeeld door het creëren van natuurlijke overstromingsgebieden of door het versterken van de rivieroevers. Het proces van damverwijdering moet heel zorgvuldig gebeuren om daadwerkelijk een goed evenwicht te vinden tussen natuurherstel en risico’s voor mens en omgeving.

Komt Nederland ook aan de beurt?

Waarom worden er in Nederland ook dammen en dijken afgebroken, vraag je je af. Moeten we binnenkort met een rubberen bootje naar ons werk? Echt alleen maar voor de natuur?
We hebben al zoveel geïnvesteerd in de bescherming tegen wassend water (denk aan de Deltawerken, de Zuiderzee, en niet te vergeten de talloze andere dijken en dammen die ons droog houden) dat het nogal tegenstrijdig lijkt om nu ineens dammen af te breken. Worden we gewoon een land van kanalen en waterwegen in plaats van dijken en dammen. En wat als dan de boel overstroomt? Uitzicht op zee?

Komt Nederland onder water? Misschien, als we niet oppassen. De vraag is of het echt nodig is om de natuur ‘de ruimte te geven’ ten koste van veiligheid en stabiliteit. Laten we hopen dat we niet moeten wachten tot de eerste grote overstroming zich aandient voordat men wakker wordt en zich realiseert dat het afbreken van dammen en dijken wellicht een minder doordachte stap is geweest.

Bronnen
- De cijfers komen uit een nieuw rapport van Dam Removal Europe. Het Wereld
Natuur Fonds (WWF) is onderdeel van deze organisatie die natuur en dier
beschermt en herstelt;
- American Rivers and dam removals.
- www.nu.nl/buitenland/6261096/recordaantal-europese-dammen-verwijderd-en-dat-is-goed-voor-dier-en-natuur.html
- www.dinekevankooten.nl/archief/stuwdammen-in-eu-afgebroken/
- www.wwf.nl/wat-we-doen/waar-zijn-we-actief/europa/feiten-fabels-over-dammen-verwijderen

Jos de Jong